De Kraanvogeltsaar
Vorige week, op 5 mei, was het 77 jaar geleden dat er in Hotel de Wereld in Wageningen de capitulatie door de Duitse bezetter werd getekend. Sindsdien staat die dag bekend als Bevrijdingsdag en vieren we het feest van de vrijheid. De avond ervoor staan we bij dodenherdenking stil bij de slachtoffers van de oorlog. Na twee jaar corona kon het weer doorgaan zoals we gewend zijn. The Last Post klonk van de kerktoren, er werden kransen gelegd en met het toegestroomde publiek waren we twee minuten stil. Ik was vergeten hoe bijzonder dat zijn kan: samen stil zijn. Twee minuten lang was er niks anders te horen dan het geritsel van de wind en vogelgezang. Eenvoudig indrukwekkend.
Hoewel hier het einde van de oorlog dus op 5 mei gevierd wordt, is de datum waarin elders in Europa de feestdag wordt gevierd 8 mei. Laat in de avond werd in 1945 in Berlijn een einde gemaakt aan het Derde Rijk. Deze dag wordt in Rusland, waar het wegens het tijdsverschil op 9 mei valt, groots gevierd. En anders dan de gebruikelijke feestvreugde, hield Europa ditmaal zijn adem in. Wat zou Poetin voor taal uitslaan tijdens zijn 9 mei-speech? Dankzij de oorlog die op dit moment in Oekraïne voortwoekert, spookte meer dan anders het besef door mijn hoofd dat vrede niet vanzelfsprekend is. Mijn gedachten waren bij de Oekraïners, maar ook bij de vele Russen die niet achter hun leider staan. Die moeten teren op een lange adem.
Het is september 2012 als Poetin in een witte overall en een grote veiligheidsbril in een gemotoriseerde deltavlieger stapt. Zijn doel: bedreigde kraanvogels begeleiden van de Siberische vlakten naar het warme zuiden. Het wordt geen succes. Bij de eerste poging vliegt er maar één kraanvogel achter hem aan en bij de tweede poging blijven ook de meeste vogels onverstoorbaar door het grasland sjokken. Het had een komisch beeld kunnen zijn, ware het niet dat dit toen al veelzeggend was over de toestand in Rusland. Blijkbaar was er niemand meer die tegen de president durfde te zeggen dat het een mesjogge idee was. Vogels laten zich niet met een vliegtuigje begeleiden.
Een ander voorbeeld: de Russische variant van het satirische programma Spitting Image, waarin Russische machthebbers op de hak werden genomen en Poetin als een huilbaby werd geportretteerd, was het eerste programma dat door de president in 2001 van de buis werd gehaald. Het was het begin van zijn wurggreep waarin de Russische media momenteel verkeert. Kritische of vrije journalisten kregen het steeds moeilijker, werden vervolgd en ten slotte verboden.
Persvrijheid en satire, of je het er nu mee
eens bent of niet, zijn graadmeters van de
democratie. Wat een geluk dat we in een
land als Nederland leven, heb ik afge-
lopen week meermaals gedacht. Totdat
het nieuws kwam dat Nederland op de
wereldranglijst van persvrijheid, door
bedreiging en agressie, 22 plaatsen naar
beneden is gekelderd. Ook in ons eigen
vrije landje begint diezelfde meter gekke
sprongen te maken.
Jan Maarten Zwaan