'Iedere struikelsteen heeft zijn eigen geschiedenis'
Als jongen las ik ooit het stripboek De Ontdekking. Een verhaal over een jongen die op zijn oma´s zolder een fotolijstje vindt uit vroegere tijden, waarop zijn oma samen met een ander meisje staat. Het jaartal is 1939. Boven zijn oma staat de naam Helena geschreven, boven het andere meisje staat de naam Esther. Als de jongen verhaal haalt bij zijn oma, ontvouwt zich een familiegeschiedenis waar niet eerder over gepraat werd en tijdens het lezen verloor ik mezelf in het boeiende verhaal en de prachtige prentjes van tekenaar Eric Heuvel. Het stripboek bleef me lang bij.
Hetzelfde gevoel kreeg ik toen ik onlangs op de balie bij de Intertoys het stripboek van Japien de Joode zag liggen. Benieuwd als ik was naar het boek, besloot ik hem mee te nemen. En het mag gezegd: het is een mooi gedetailleerd werk geworden, waarvan je kunt zien dat er een goede documentatie achter zit. De tekenaar is niet bepaald lui geweest en weet het oude eiland en haar sfeer goed te verbeelden. En het verhaal biedt zo nu en dan een bijrolletje voor bekende plaatsgenoten.
Als de verkoop niet echt wil vlotten in Amsterdam, besluit Ies (Japien) na een tip naar het eiland Urk te vertrekken. Eerst reist hij op en neer, maar het bevalt hem zo goed dat hij samen met zijn vrouw en dochter naar het eiland trekt en er komt wonen. Al was het aan het begin even wennen. De familie Kropveld was niet gewend aan de zondagsrust en hun buren moesten dan weer wennen aan de sabbat op zaterdag, die voor Japien en zijn gezin weer belangrijk was. Maar al snel ebben de verschillen weg en vormt zich een goede vriendschapsband. Japien wordt één met de Urkers.
Maar het verhaal laat ook goed zien hoe de uitsluiting en uiteindelijke vervolging van Joodse Nederlanders begon en vorm kreeg. Het begon klein: een bioscoop bezoeken en naar andere openbare plekken gaan mocht niet meer, het ritueel slachten van dieren werd verboden, De Joodse Nederlanders moesten verplicht een gele ster dragen, het werd ze zelfs verboden om te telefoneren en op bezoek te gaan bij niet-joodse mensen en zo verder. Langzaam maar zeker werd het leven van Joodse Nederlanders onmogelijk gemaakt. Japien heeft er op eiland weinig last van, totdat de bezetter een bevel stuurt die hem naar Amsterdam doet vertrekken. De rest van die geschiedenis herdenken we vanavond om acht uur.
We hebben soms de neiging om ‘de ander’ vreemd te vinden of er bang voor te zijn. Dat
zit nu eenmaal in onze natuur. De geschie-
denis in het stripboek laat zien dat, als het
erop neer komt, we meer op elkaar lijken
dan we denken. Hoe vreemd die ander
voor ons blijft, hebben we zelf in de hand.
En wie bepaalt er eigenlijk of iemand
anders is of niet? Wanneer hoort iemand
pas ‘bij ons’? Ook al zijn er verschillen,
iemand anders kan er net zo goed bij
horen – al trapt íe zondags een balletje
in het Wilhelminapark.
Jan Maarten Zwaan